

اکسل (Axle) یا محور کامیون را باید ستون فقرات این خودروهای سنگین و کارآمد دانست. این قطعه با تحمل فشار، ضربات و سایر نیروهای فیزیکی، حرکت نرم، روان و بدون مشکل کامیونها در مسیرهای مختلف را تضمین میکند. به اکسل کامیونها نباید به چشم یک قطعه ساده نگریست، این قطعه علاوهبر اینکه مسئول اتصال بین چرخها است، یکی از حلقههای اصلی انتقال قدرت نیز به شمار میرود.
در این مقاله از پایه یک به سراغ بررسی اکسل خودروهای سنگین و بهخصوص کامیونها رفتهایم. در این مطلب بررسی میکنیم که این قطعه چه ساختاری دارد، عملکرد آن چگونه است، نشانههای خرابی آن چیست و چه نکاتی را باید برای بالا بردن عمر مفید و کارایی آن رعایت کنیم.
آشنایی وظیفه و نقش اکسل در کامیونها
اکسل خودرو یک میله یا شفت فولادی بسیار مقاوم است که در نگاه اول به نظر میرسد که صرفا دو چرخ را در مقابل یکدیگر نگه میدارد، اما این قطعه در اصل چهار نقش حیاتی در تمام خودروها، چه سبک و چه سنگین دارد. این نقشها به شرح زیر هستند:

- اول، وظیفه انتقال قدرت تولیدشده توسط موتور به چرخها را بر عهده دارد.
- دوم، تحمل وزن عظیم خودرو بههمراه بار و سرنشینان است که فشار دائمی و سنگینی بر ساختار اکسل وارد میکند.
- سوم، حفظ پایداری و کنترل خودرو بهویژه هنگام عبور از پیچهای تند یا جادههای ناهموار.
- چهارم، جذب بخشی از لرزشها و شوکهای ناشی از ناهمواریهای جاده که بهطور مستقیم به شاسی و کابین منتقل میشود.
برای ایفای درست و بدون مشکل این نقشها، اکسلهای کامیونها از فولادهای آلیاژی خاص مانند فولاد کروم-مولیبدن ساخته میشوند که در برابر خمش، پیچش و شکست مقاومت فوقالعادهای دارند. در ادامه با ساختار و عمکرد این قطعه بیشتر آشنا میشویم.
انواع اکسل در کامیونها و عملکرد آن
انواع اکسل در خودروهای سنگین بر اساس نقش، محل نصب و طراحی به چند گروه اصلی تقسیم میشوند که هرکدام برای نیازهای مختلفی طراحی شده و توسعه پیدا کردهاند، در ادامه آنها را بررسی کردهایم:
- اکسلهای زنده یا محرک (Live Axle) دسته اول هستند که وظیفه انتقال قدرت موتور به چرخها را بر عهده دارند و در کامیونها معمولا در محور عقب نصب میشوند. این اکسلها مجموعه پیچیدهای شامل نیممحورها، دیفرانسیل و میل گاردان را در خود جای دادهاند.
- اکسلهای مرده (Dead Axle) در دسته بعدی قرار دارند که برای تحمل وزن خودرو و توزیع فشار آن طراحی شدهاند و در انتقال قدرت هیچ نقشی ندارند؛ این مدلها در تریلرها و برخی کامیونهای چندمحوره دیده میشود تا به توزیع بهتر وزن کمک کنند.
- اکسلهای شناور (Floating Axle) نیز دسته دیگری از این قطعه هستند خود انواع مختفی دارند، در ادامه ویژگیهای مختلف مدلهای آن را میخوانید:
- تمام شناور (Full Float): مسئول انتقال قدرت است و برای تحمل و توزیع بار طراحی نشده است. این مدل بیشتر در کامیونهای معدنی به کار میرود و برای حمل بارهای فوقسنگین و کار در شرایط سخت طراحی شده است.
- نیمه شناور (Semi-Float): هم انتقال قدرت و هم تحمل و توزیع وزن را باهم دارد و معمولا در وانتها و کامیونتها به کار میرود.
- اکسلهای چند محوره (Tandem Axle): این مدلها بهطور خاص در ماشینهای سنگین مانند کامیونها و کشندهها بهکار میروند. این مدل شامل دو یا چند اکسل نزدیک به هم است تا ظرفیت تحمل بار را بهطور تصاعدی افزایش دهد.
- اکسلهای بالاگیر (Lift Axle): نوع دیگری از این قطعه هستند که قابلیت بلند شدن (بالارفتن) هنگام حمل بارهای سبکتر را دارند تا از سایش بیمورد لاستیکها و افزایش مصرف سوخت جلوگیری کنند. این مدلها را بیشتر در کامیونهای سه محور به بالا مشاهده میکنیم. همچنین معمولا محور جلوی تریلرها نیز به این مدل مجهز هستند.
نگاهی کلی به عملکرد اکسل

عملکرد اکسل در خودروهای سنگین محدود به انتقال قدرت مکانیکی نیست و نقشهای پیچیدهتری را بر عهده دارد. دیفرانسیل موجود در مرکز اکسلهای محرک، قدرت موتور را بین چرخهای چپ و راست بهصورت هوشمندانه توزیع میکند تا هنگام پیچیدن، چرخهای سمت داخل و خارج پیچ بتوانند با سرعتهای متفاوتی بچرخند و از سایش لاستیک و از دست رفتن کنترل جلوگیری شود. همزمان، اکسل در تعامل نزدیک با سیستم تعلیق، بخش قابلتوجهی از شوکهای عمودی ناشی از دستاندازها و ناهمواریهای جاده را جذب میکند و از انتقال مستقیم این ضربات به شاسی و کابین جلوگیری میکند.
نقش دیگر اکسل، پشتیبانی از سیستم ترمز است؛ دیسکها یا کاسههای ترمز به شکل مستقیم بر روی ساختار اکسل سوار میشوند و نیروی ترمزگیری لازم برای توقف این کامیونهای سنگین از طریق همین محور به چرخها منتقل میشود. در این میان، نباید از نقش و عملکرد یک قطعه مهم و حیاتی به نام چهارشاخ گاردان (U-Joint) غافل شویم، این قطعه بهعنوان یک اتصال انعطافپذیر و حیاتی عمل میکند و امکان انتقال گشتاور به چرخها را در شرایطی که محورها در زوایای مختلفی نسبت به یکدیگر قرار دارند، فراهم میکند.
علائم خرابی اکسل چیست؟
خرابی اکسل در خودروهای سنگین با نشانههای مشخصی همراه است که تشخیص بهموقع آنها میتواند از حوادث جدی و هزینههای سرسامآور تعمیرات جلوگیری کند. لرزش غیرعادی در فرمان یا کف کابین بهویژه در سرعتهای بالا یا هنگام شتابگیری، یکی از نخستین نشانههای هشداردهنده است که میتواند ناشی از نامیزانی اکسل یا فرسودگی بلبرینگها باشد. صداهای تقتق یا کلیکمانند مکرر، بهخصوص هنگام شروع حرکت یا تغییر جهت، معمولا نشاندهنده خرابی چهارشاخ گاردان، شکستگی بلبرینگها یا سائیدگی پلوس است.
نشتی گریس در اطراف چرخها، علامت واضحی از پارگی گردگیر پلوس (CV Boot) یا فرسودگی کاسه نمدهاست که اجازه ورود گردوغبار و ذرات ساینده به داخل مفاصل را میدهد و منجر به سایش سریع قطعات میشود. خرابی پلوس میتواند تا حدی پیشرفت کند که باعث قفل شدن چرخها یا حتی عدم حرکت خودرو شود. کج شدن محسوس چرخهای عقب نسبت به بدنه، نشانه خطرناکی است که احتمال شکستگی خود اکسل یا فرسودگی شدید بوشهای نگهدارنده را مطرح میکند و نیاز به توقف فوری و بررسی توسط مکانیک متخصص دارد.
اکسل خودروهای سنگین و سبک چه تفاوتهایی باهم دارند؟
تفاوت اکسل در خودروهای سواری و ماشینآلات سنگین صرفا در بحث ابعاد و اندازهها نیست و تفاوتهای بسیاری را شامل میشود. از نظر جنس، اکسلهای خودروهای سواری معمولا از فولاد کربنی ساخته میشوند، درحالیکه اکسلهای کامیونها از فولادهای آلیاژی مقاومتر مانند کروم-مولیبدن استفاده میکنند تا در برابر بارهای چندتنی مقاومت کنند. تفاوت بارز دیگر در ظرفیت تحمل بار است؛ اکسل یک خودروی سواری تا حداکثر ۵۰۰ کیلوگرم وزن را تحمل میکند، درحالیکه اکسل یک کامیون سنگین باید وزنهایی از ۵ تا ۶۰ تن را پشتیبانی کند.
سیستم تعلیق این دو نیز تفاوت بنیادینی دارد؛ خودروهای سواری بیشتر از سیستم تعلیق مستقل استفاده میکنند تا راحتی سرنشینان تامین شود، اما در خودروهای سنگین، سیستم تعلیق صلب (Rigid) بهکار میرود که قابلیت تحمل بارهای سنگین و حفظ پایداری در جادههای ناهموار را دارد.
دیفرانسیل در کامیونها نیز ساختار پیچیدهتر و مقاومتری دارد تا بتواند گشتاور عظیم موتورهای دیزل را مدیریت کند. در نهایت، تعمیرپذیری این دو سیستم نیز کاملا متفاوت است؛ در خودروهای سواری میتوان قطعات معیوب را بهصورت جداگانه تعویض کرد، اما در کامیونها خرابی اکسل اغلب نیاز به بازسازی کامل مجموعه یا تعویض کل قطعه دارد.
نکات طلایی نگهداری از اکسل
نگهداری از اکسل کامیونها نیازمند رعایت اصولی است که با افزایش عمر مفید قطعات، از خرابیهای پرهزینه جلوگیری میکند. بازدید دورهای و منظم گردگیرهای پلوس یکی از حیاتیترین اقدامات است؛ زیرا پارگی این گردگیرها باعث ورود گردوغبار، رطوبت و ذرات ساینده به داخل مفاصل میشود و سایش سریع پلوس و چهارشاخ را بهدنبال دارد. ترمزگیری اصولی نیز اهمیت ویژهای دارد؛ استفاده نادرست از ترمز بهویژه در سراشیبیها میتواند فشار مضاعفی به پلوس وارد کند و باعث شکستن آن شود.
پرهیز از شوکهای ناگهانی به سیستم انتقال قدرت نیز ضروری است؛ رها کردن ناگهانی کلاچ (در دندههای سنگین) یا شتابگیریهای سریع، فشارهای دینامیکی شدیدی به اکسل، دیفرانسیل و گاردان وارد میکند که میتواند منجر به ترک خوردگی یا شکست زودرس آن شود. تعویض بهموقع بلبرینگها نیز دیگر عامل حیاتی است؛ کارشناسان توصیه میکنند بلبرینگهای چرخ و اکسل هر ۲۰۰,۰۰۰ کیلومتر یا طبق دستور سازنده بازرسی و در صورت نیاز تعویض شوند، زیرا بلبرینگهای فرسوده عامل حدود ۳۰% از خرابیهای مربوط به اکسل هستند. در نهایت، استفاده از گریس با گرید و استاندارد مناسب که توسط سازنده اکسل توصیه شده است، برای روانکاری چهارشاخ گاردان و بلبرینگها ضروری بوده و از سایش پیشازموعد جلوگیری میکند.
سخن آخر درباره اکسلها
اکسل خودروهای سنگین نهتنها نقش انتقال قدرت، بلکه نقش حیاتی در ایمنی، پایداری و تحمل بار ایفا میکند. با توجه به هزینههای بالای تعمیرات اکسل در کامیونها که شامل تعویض دیفرانسیل، چهارشاخ گاردان یا بلبرینگها میشود، رعایت نکات نگهداری پیشگیرانه و تشخیص بهموقع علائم خرابی ضروری است.
برای انتخاب اکسل مناسب بهویژه برای ماشینهایی که بارهای فوقسنگین را حمل میکنند، مشورت با مکانیکهای مختصص و رانندگان قدیمی اولین گام است، همچنین میتوانید از برندهای مطرح و معتبر جهانی مانند SASIC یا DANA که تخصص ویژهای در تولید محورهای سنگین دارند نیز استفاده کنید. هرگونه غفلت در بررسیهای دورهای و تعمیر بهموقع اکسل معیوب میتواند به فاجعهای جانی و مالی منجر شود؛ زیرا شکستن اکسل در حین حرکت، بهویژه در سرعتهای بالا، میتواند باعث جدایی کامل چرخها و از دست رفتن کنترل کامیون شود.
در حال حاضر هیچ نظر یا دیدگاهی ثبت نشده است. شما میتوانید اولین نفری باشید که دیدگاه یا نظر خود را برای ما ارسال میکنید.