

مسئله آلایندگی موتورهای دیزلی سالهاست که در سراسر جهان به یکی از مهمترین دغدغههای زیستمحیطی تبدیل شده است. کامیونها، کامیونتها و تریلیها بهدلیل مصرف بالای سوخت دیزل، سهم قابل توجهی در تولید گازهای آلاینده مانند اکسیدهای نیتروژن و ذرات معلق دارند. همین موضوع باعث شده اتحادیه اروپا و بسیاری از کشورها استانداردهای سختگیرانهای برای کاهش آلایندگی تعیین کنند تا علاوه بر حفاظت از محیطزیست، سلامت عمومی نیز تضمین شود.
در ایران هم با توجه به رشد ناوگان حملونقل جادهای و فرسودگی بخش بزرگی از خودروهای سنگین، کنترل آلایندگی اهمیت ویژهای پیدا کرده است. اجرای استانداردهای آلایندگی بالاتر مانند یورو ۶ و الزام به استفاده از سامانههایی همچون SCR و سیال AdBlue، گامی در جهت کاهش آلودگی و نزدیکشدن به معیارهای جهانی است. در این مقاله از پایه یک، ابتدا استاندارد Euro VI را بررسی میکنیم و سپس به وضعیت الزامات مصرف اَدبلو در ایران میپردازیم.
خلاصه چارچوب استانداردهای آلایندگی یورو؛ از یورو ۱ تا یورو ۶
استانداردهای یورو مجموعه قوانینی هستند که اتحادیه اروپا برای کنترل آلایندگی خودروها وضع کرده است. هدف این استانداردها کاهش تدریجی آلایندههای خطرناک مانند اکسیدهای نیتروژن، ذرات معلق و منوکسیدکربن بوده و هر نسخه نسبت به قبلی سختگیرانهتر شده است. این روند از اوایل دهه ۱۹۹۰ آغاز شد و تا امروز به یورو ۶ رسیده است.
یورو ۱ (۱۹۹۲): نخستین گام جدی برای کنترل آلایندگی خودروهای دیزلی. در این مرحله الزام نصب کاتالیست و استفاده از سوخت کمگوگرد معرفی شد تا سطح اولیهای از کاهش آلایندهها محقق شود.
- یورو ۲ (۱۹۹۶): سختگیری بیشتر روی مقدار اکسیدهای نیتروژن و هیدروکربنها. این استاندارد باعث شد سازندگان به سمت بهبود سیستمهای سوخترسانی و استفاده از موتورهای کارآمدتر حرکت کنند.
- یورو ۳ (۲۰۰۰): نقطه عطف مهمی بود چون محدودیتها برای NOx و ذرات معلق بهطور قابل توجهی کاهش یافت. در این دوره، کنترل الکترونیکی موتور و بهبود فناوری توربوشارژ بهطور گسترده به کار گرفته شد.
- یورو ۴ (۲۰۰۵): محدودیتهای بسیار سختتر برای ذرات معلق و NOx اعمال شد. در این مرحله استفاده از فیلتر ذرات (DPF) در کامیونها و کامیونتها بهطور جدی دنبال شد.
- یورو ۵ (۲۰۰۸): تمرکز اصلی بر کاهش بیشتر ذرات معلق و آغاز توجه جدی به سیستمهای کاهنده NOx مثل SCR بود. بسیاری از بنردهای بینالمللی از این استاندارد برای ورود به بازار اروپا تبعیت کردند.
- یورو ۶ (۲۰۱۳): سختگیرانهترین مرحله که همچنان اجرا میشود. در این استاندارد حدود NOx بهشدت کاهش یافت و الزام استفاده از SCR و AdBlue برای کامیونها و تریلیها تقریبا اجتنابناپذیر شد. همچنین تستهای جادهای واقعی (PEMS) بهعنوان بخشی از ارزیابی اضافه گردید.
استاندارد Euro VI چیست و چه الزاماتی دارد؟
استاندارد Euro VI که از سال ۲۰۱۳ در اروپا اجرایی شد، سختگیرانهترین سطح محدودیت آلایندگی برای خودروهای سنگین است. این استاندارد با هدف کاهش چشمگیر انتشار اکسیدهای نیتروژن (NOx)، ذرات معلق (PM) و سایر گازهای آلاینده طراحی شد. بهطور مشخص، میزان مجاز NOx نسبت به Euro V حدود ۸۰ درصد کمتر شده و برای ذرات معلق نیز محدودیتهای بسیار سختتری در نظر گرفته شده است. این تغییرات باعث شده کامیونها و خودروهای تجاری برای دستیابی به یورو ۶ ناچار به استفاده از فناوریهای پیشرفتهتری شوند.
برای رسیدن به این استاندارد، سازندگان خودروهای سنگین به ترکیبی از فناوریهای نو متوسل شدند: سیستم فیلتر ذرات دیزل (DPF) برای حذف دوده، سیستم کاهش کاتالیستی انتخابی (SCR) همراه با مصرف AdBlue برای کاهش NOx و بهبود نرمافزاری در واحد کنترل موتور از اصلیترین این فناوریها هستند.
علاوه بر آن، Euro VI الزاماتی مثل تست واقعی رانندگی (PEMS)، کنترل آمونیاک اسلیپ و نظارت بر دوام طولانیمدت کاتالیست را نیز شامل میشود. در نتیجه، رعایت این استاندارد هم به حفظ محیطزیست کمک میکند و هم بازار فروش بینالمللی کامیونها را تضمین میکند.
نقش AdBlue در استاندارد یورو ۶
AdBlue یا همان محلول اوره ۳۲٫۵ درصد در آب خالص، جزء جداییناپذیر سیستم SCR در کامیونها، کامیونتها و تریلیهای یورو ۶ است. این سیال در مسیر خروجی موتور تزریق میشود و در اثر گرمای اگزوز به آمونیاک تبدیل میگردد. آمونیاک روی کاتالیست SCR با گازهای NOx واکنش میدهد و آنها را به نیتروژن و بخار آب بیخطر تبدیل میکند. بدون مصرف AdBlue، دستیابی به حد بسیار پایین NOx در یورو ۶ امکانپذیر نیست.
نکته مهم این است که میزان مصرف AdBlue نسبت مستقیم با مصرف سوخت دارد و معمولا بین ۳ تا ۵ درصد گازوئیل مصرفی است. بنابراین، رانندگان باید این سیال را همواره همراه داشته باشند و از خالی شدن مخزن جلوگیری کنند. اگر کامیون بدون AdBlue حرکت کند، سامانه SCR غیر فعال میشود و واحد کنترل موتور معمولا با ایجاد اخطار یا حتی کاهش توان موتور، راننده را مجبور به پر کردن مخزن میکند. به همین دلیل، کیفیت و دسترسی مداوم به AdBlue یکی از الزامات اساسی در بهرهبرداری از ناوگان یورو ۶ به شمار میرود.

چرا کیفیت AdBlue مهم است؟
اَدبلو باید دقیقاً مطابق استاندارد ISO 22241 تولید شود؛ یعنی ۳۲٫۵ درصد اوره خالص و ۶۷٫۵ درصد آب دییونیزه. اگر این ترکیب تغییر کند یا آلودگیهایی مثل نمک، فلزات یا ذرات گردوغبار وارد آن شود، سیستم SCR دچار مشکل خواهد شد. نازل تزریق و پمپ ممکن است مسدود یا خورده شوند و کاتالیست هم به مرور خاصیت خود را از دست بدهد. نتیجه این اتفاق، افزایش آلایندگی کامیون یا تریلی و بالا رفتن هزینههای تعمیر است.
علاوه بر این، سامانه الکترونیکی خودرو کیفیت اَدبلو را پایش میکند. اگر سیال استاندارد نباشد، خطاهای کنترلی ظاهر میشود و معمولاً توان موتور محدود میگردد. راننده در چنین شرایطی نهتنها با هزینه تعمیر، بلکه با توقفهای ناخواسته در جاده نیز مواجه میشود. بنابراین استفاده از اَدبلوی بیکیفیت بهجای صرفهجویی، به افزایش هزینه و دردسر منجر خواهد شد. برای کامیونتهای شهری یا کشنده های بینشهری، راهکار مطمئن تنها خرید اَدبلوی استاندارد از مراکز معتبر است.

الزامات قانونی یورو ۶ در ایران
در ایران طی سالهای اخیر، سازمان محیطزیست و وزارت صمت تولید و واردات کامیون و کامیونت را منوط به رعایت حداقل استاندارد یورو ۵ و در برخی موارد یورو ۶ کردهاند. به این ترتیب، هر خودروی دیزلی جدیدی که با سامانه SCR طراحی و تأیید نوع گرفته باشد، ملزم است از اَدبلو استاندارد استفاده کند. بدون وجود این سیال، موتور نمیتواند الزامات آلایندگی را برآورده سازد و در نتیجه در معاینهفنی مردود خواهد شد.
همچنین سازمان راهداری و پلیس راهور در سالهای اخیر نظارت بر معاینهفنی خودروهای سنگین را تشدید کردهاند. اتصال برخط سامانه معاینهفنی به سامانه صدور بارنامه باعث شده کامیون یا تریلیای که سامانه SCR آن معیوب یا خاموش باشد، نتواند فعالیت رسمی داشته باشد. در عمل، این الزام قانونی به معنی اجبار رانندگان و شرکتها به استفاده از اَدبلوی استاندارد است، زیرا عدم استفاده یا دستکاری سیستم باعث توقف فعالیت و جریمه خواهد شد.

پیامدهای عدم رعایت مقررات
اگر راننده یا شرکت حملونقل از اَدبلوی استاندارد استفاده نکند یا سیستم SCR کامیون و تریلی را دستکاری کند، اولین پیامد مردودی در معاینهفنی است. بدون معاینهفنی معتبر، خودرو اجازه دریافت بارنامه رسمی را نخواهد داشت و عملاً از چرخه فعالیت خارج میشود. این موضوع میتواند برای یک ناوگان بزرگ به معنای توقف چندین دستگاه و خسارت مالی قابل توجه باشد.
پیامد دیگر، جریمه و برخورد قانونی است. پلیس راهور در صورت مشاهده یا ثبت خطاهای آلایندگی، کامیون را متوقف میکند و تا رفع مشکل اجازه حرکت نمیدهد. علاوه بر آن، خرابیهای ناشی از مصرف اَدبلوی بیکیفیت شامل پمپ، نازل و کاتالیست، معمولاً تحت پوشش گارانتی قرار نمیگیرد. در نتیجه، راننده یا مالک باید هزینههای بالای تعمیر و تعویض قطعات را شخصاً پرداخت کند. این موارد نشان میدهد که بیتوجهی به مقررات نهتنها از نظر قانونی مشکلساز است، بلکه از نظر اقتصادی نیز به ضرر رانندگان و شرکتها تمام میشود.

جمعبندی و چند توصیه
استاندارد Euro VI امروز سختگیرانهترین چارچوب برای کنترل آلایندگی خودروهای دیزلی در دنیا محسوب میشود. کامیونها، کامیونتها و تریلیها برای رسیدن به این استاندارد ناگزیر از استفاده از فناوری SCR و مصرف اَدبلوی استاندارد هستند. در ایران نیز هرچند الزام به یورو ۶ برای همه ناوگان بهطور کامل اجرا نشده، اما قوانین محیطزیستی، معاینهفنی و کنترل بر بارنامه عملاً رانندگان را ملزم به استفاده از اَدبلو و نگهداری سالم سیستم SCR میکند.
تجربه نشان داده است که استفاده از اَدبلوی بیکیفیت یا دستکاری سامانه SCR تنها به توقف در معاینهفنی و جریمه ختم نمیشود، بلکه هزینههای سنگین تعمیرات پمپ، نازل و کاتالیست را هم به دنبال دارد. بنابراین توصیه اصلی برای رانندگان و شرکتهای حملونقل این است که همواره از اَدبلوی استاندارد و مراکز معتبر خرید کنند و به نگهداری و پر کردن منظم مخزن توجه داشته باشند. این کار علاوه بر کاهش آلایندگی و رعایت قانون، باعث افزایش طول عمر کامیون و صرفهجویی در هزینههای ناوگان خواهد شد.
این مطلب توسط تیم کارشناسان سایت پایه یک نوشته شده است.
پشت هر مطلب در وبلاگ پایه یک، کار تیمی است؛ خبرنگار میدانی، کارشناس فنی و پژوهشگر محتوا. از مقایسهٔ جزئیات تا راهنمای انتخاب بهترینهای انواع کامیون و کامیونت، راهنمای لوازم و قطعات خودروهای سنگین و... ما به تصمیمهای روزمره سنگین سواران کمک میکنیم. کلیک کنید تا با نویسندگان ما بیشتر آشنا شوید.
در حال حاضر هیچ نظر یا دیدگاهی ثبت نشده است. شما میتوانید اولین نفری باشید که دیدگاه یا نظر خود را برای ما ارسال میکنید.